Лизинг
нарығын
талдау
Лизинг негізгі құралдарды жаңартудың тиімді құралы болып табылады және әлемдік тәжірибеде белсенді қолданылады. Қазақстанда лизингтік қызмет «Қаржы лизингі туралы» Қазақстан Республикасының 2000 жылғы 5 шілдедегі № 78-II Заңымен, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексімен (ерекше бөлігі) және Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексімен (Салық кодексі) реттеледі.
ҚР Стратегиялық жоспарлау және реформалар агенттігінің Ұлттық статистика бюросының (бұдан әрі – Статистика бюросы) деректері бойынша 2024 жылы ел бойынша:
- ағымдағы лизингтік портфель 2 518,9 млрд теңгені құрады және 2023 жылмен салыстырғанда өсім 712,3 млрд теңгені құрады;
- қаржы лизингі шарттарының құны – 991,3 млрд теңге, 2023 жылдан бастап өсім 234,6 млрд теңгені құрады.
Ең тартымды салалар көлік және қоймалау – 36%, ауыл шаруашылығы, орман және балық шаруашылығы – 27,3%, ал өңдеу өнеркәсібі – қаржы лизингі шарттарының жалпы құнының 21,6% болды.
Қаржы лизингін пайдалану бағыттары, о.і. АӨК бойынша шарттардың саны (бірлік) және құны (млрд теңге):
| Көлік құралдары мен жабдықтар | Басқа машиналар мен жабдықтар | оның ішінде ауыл және орман шаруашылығына арналған машиналар | Жиыны | |||||
| млрд теңге | бірлік | млрд теңге | бірлік | тыс. теңге | бірлік | млрд теңге | бірлік | |
| Қазақстан Республикасы | 506 | 3 477 | 486 | 11 461 | 268 | 11 023 | 991,3 | 14 938 |
| Ауыл, орман және балық шаруашылығы | 2 | 30 | 269 | 11 062 | 268 | 11 022 | 270,6 | 11 092 |
Дереккөз: Ұлттық статистика бюросының ресми сайты
Компания АШТ саласындағы негізгі лизинг беруші болып табылады.
2024 жылы жылдық 5% пайыздық мөлшерлемемен және 7 жыл мерзімге 120 млрд теңге сомасына жеңілдікті лизингтің ауқымды бағдарламасы іске қосылды.
2024 жылы Компания 228,5 млрд теңге сомасына 10 543 бірлік техниканы лизингке берді, ондағы үлесі:
- Қазақстан бойынша ауыл және орман шаруашылығына арналған машиналар лизингі шарттары құнының жалпы көлемінің 85,21%;
- ауыл, орман және балық шаруашылығы саласы бойынша шарттардың жалпы құнының 84,46%.
Компанияның қаржы лизингі шарттары құнының үлес салмағы
| 2023 | 2024 | |
| ел бойынша шарттардың жалпы құнының үлесі | 23,52% | 23,05% |
| АӨК саласы бойынша шарттар құнының үлесі | 76,99% | 84,46% |
| с.і. ауыл шаруашылығы машиналары бойынша шарт-тардың құнынан | 77,33% | 85,21% |
Шарттар құнының динамикасы, млрд теңге
Осылайша, 2000 жылғы 1 қаңтардан бастап 2024 жылғы 31 желтоқсанға дейінгі қызмет кезеңінде жалпы сомасы 1 433,2 млрд теңгеге 87 мыңнан астам АШТ бірлігі мен жабдықты сатып алу қаржыландырылды.
2000-2024 жылдар кезеңіндегі лизинг динамикасы, бірл.
Экономиканы, ең алдымен АӨК, өнеркәсіп, шағын және орта бизнес саласында қолдаудың мемлекеттік бағдарламалары лизинг саласына айтарлықтай әсер етуді жалғастыруда, өйткені мемлекеттік қолдау көбінесе лизингтік қаржыландыру арқылы жүзеге асырылады.
Қазіргі уақытта АӨК лизингі нарығында ҚазАгроҚаржы сөзсіз көшбасшы болып қала береді. Компанияның бағдарламаларына фермерлер үшін негізгі қарызды өтеудің маусымдық кестесіне (егін жинағаннан кейін жылына бір рет төлеу), лизингтің ұзақ мерзіміне, комиссиялардың болмауына, сондай-ақ аванстық төлемнің төмен мөлшеріне және осы салада жеткілікті үлкен жұмыс тәжірибесіне байланысты артықшылық беріледі. Сонымен қатар Компанияның аграрийлер үшін лизингтік қаржыландырудың негізгі артықшылықтары:
- лизингті қаржыландырудың неғұрлым икемді шарттары мен схемалары. Лизингті ресімдеу кезінде қосымша кепіл талап етілмейді, өйткені лизинг нысанасының өзі қамтамасыз ету болып табылады;
- ҚР АШМ желісі бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау бағдарламаларының болуы және техника мен жабдыққа инвестициялық салымдарды субсидиялау;
- Қазақстанда бірде-бір лизингтік компания қамтамасыз ете алмайтын кең аймақтық қамту (15 филиал).
Ресми статистика көрсеткендей, елде қаржы лизингі толық көлемде, оның ішінде аграрлық секторда қолданылмайды.
АӨК-ті жеткіліксіз қаржыландыру азық-түлік қауіпсіздігіне әсер етеді, онда фермерлер жабдықтар мен техниканы уақтылы жаңартпайды, бұл өнімділікті төмендетеді және тапшылыққа, тиісінше, бағаның өсуіне әкеледі.
Компания өз қызметінде АӨК дамыту саласындағы мемлекеттік саясаттың негізгі бағыттарын, сондай-ақ Қазақстан Республикасының Президенті мен Үкіметі қойған міндеттерді басшылыққа алады.
Бүгінгі таңда 13 лизингтік компания АШТ және жабдық лизингімен айналысады.
Мемлекеттік қолдау құралдарының кеңінен таралуының арқасында Қазақстандағы лизинг нарығы тұрақты өсуді көрсетіп отыр. АШТ мен жабдықтар лизингі бойынша арнайы бағдарламалары бар компаниялар қаржыландырудың мынадай шарттарын ұсынады:
| Атауы | Активтерді қаржыландыру | Шарттар | ||
| Лизинг мерзімі | Сыйақы мөлшерлемесі | Бастапқы жарна | ||
| «Forteleasing» АҚ (Фортелизинг) | Жабдықтар, көлік, арнайы техника | 12 айдан 84 айға дейін (өндіруші елге байланысты) | Базалық мөлшерлерме + 6 пайыздық тармақ | 20%-дан |
| «Лизинг Групп» АҚ | Мамандандырылған техника, жабдықтар | 37-60 ай | ҚР ҰБ белгілеген базалық мөлшерлемеден + 5% және одан жоғары. damu.kz бағдарламасы бойынша сыйақы мөлшерлемесін субсидиялау мүмкіндігі | 20%-дан |
| «Нұрбанк» АҚ ЕҰ «Нұр ли-зинг» лизингтік ком-паниясы» ЖШС | Арнайы техника, жабдық. | 37 айдан | жылдық 19,25%-дан; Субсидиялау кезінде ДАМУ КДҚ АҚ – жылдық 8%-дан | 20%-дан |
| «MERZ Leasing LTD» жеке компаниясы | АШТ, о.i. аспалы және тіркемелі жабдық | 60 айдан | 6%-дан | 20%-дан |
| ТОО «Техно Лизинг» | АШТ | 3-5 жыл | жылдық 22,75%; субсидиялауды ескерумен 6% | 20%-дан |
| «QZQ FINANCE» ЖШС | АШТ; арнайы техника | 37 айдан 84 айға дейін | 14%-дан | 15%-дан |
| «Өнеркәсіпті дамыту қоры» АҚ | АШТ | 7 жылға дейін | 7% бюджет қаражаты есебінен, 15% коммерциялық қаражат есебінен | 15%-дан |
| «Қазақстандық Иджара компаниясы» АҚ | АШТ | 12 ай және одан жоғары | жеке | 20%-дан |
| «GARANTI LEASING» ЖШС | АШТ; жабдық | 37 айдан | 6%-дан (АШМ бағдарламасы бойынша субсидиялау) | 20%-дан |
| Қазақстан Ұлттық банкі АҚ «Халық-Лизинг» ЕҰ | АШТ | 37 айдан 60 айға дейін | ҚР ҰБ базалық мөлшерлемесі +5% (ДАМУ 7% / 8% субсидиялауын ескерумен) | 20%-дан |
| «NKB LEASING» ЖШС | Арнайы техника | 37 айдан | 14%-дан | 20%-дан |
| «Partner leasing» ЖШС | Арнайы техника, жабдық | 12 айдан 60 айға дейін | Жылдық 16%-дан астам емес (ДАМУ) | 15%-дан |
| «ҚазАгроҚаржы» АҚ | АШТ; жабдық | «ҚазАгроҚаржы» АҚ компаниясының өнімдері | ||
Операциялық
қызметтің
нәтижелері
15 786 клиенттер
2024 жылы
қаржыландырылған
1 634,0 млрд теңге
2000 жылдан 2024 жылға дейін
АӨК-ке инвестицияланды
қызметтің
нәтижелері
2023 жыл | 2024 жыл | Динамика |
| | | |
| Қаржыландыру көлемі | ||
| 178,8 млрд теңге | 224,2 млрд теңге | 25,4% |
| | | |
| Техника саны | ||
| 7 710 бірлік | 10 543 бірлік | 36,7% |
| | | |
| Оның ішінде KZ техникасы | ||
| 4 142 бірлік | 7 802 бірлік | 88,4% |
| | | |
| Несие портфелі | ||
| 477,9 млрд теңге | 609,1 млрд теңге | 27,4% |
| | | |
| NPL 90+ | ||
| 8,13% | 7,15% | 12,1% |
| | | |
| Провизиялар | ||
| 10,85% | 12,27% | 13,1% |
| | | |
| Клиенттер саны | ||
| 13 234 АШТӨ | 15 786 АШТӨ | 19,3% |
| | | |
Инвестиция көлемі, млрд теңге
2009 жылдан 2016 жылға дейін ҚазАгроҚаржы инвестициялық жобаларды, оның ішінде ҚР ҰҚ қаражаты есебінен іске асырылатын жобаларды қаржыландыру жөніндегі оператор болды. 2017 жылдан бастап Компания өз қызметін тек АШТ лизингіне шоғырландырады.
2000 жылдан 2024 жылға дейінгі кезеңде Компания АӨК-ке шамамен 1 634,0 млрд теңге инвестициялады, оның ішінде техника лизингі мен қарыздарды ескере отырып, бұрын қаржыландырылған инвестициялық жобалар бойынша.
Компанияның сандық көрсеткіштерінің динамикасы, бірл.
| Техника атауы | 2022 | 2023 | 2024 | Жиыны 2022–2024 жж. | ||||
| саны | сомасы, млн теңге | саны | сомасы, млн теңге | саны | сомасы, млн теңге | саны | сомасы, млн теңге | |
| Егіс кешендері | 190 | 8 547 | 191 | 8 016 | 135 | 10 154 | 2 303 | 95 030 |
| Тракторлар | 2 896 | 65 308 | 2 846 | 63 690 | 4 729 | 87 654 | 29 326 | 419 821 |
| Комбайндар | 507 | 57 375 | 512 | 55 945 | 924 | 88 257 | 13 954 | 532 378 |
| Сепкіштер | 284 | 9 339 | 172 | 6 478 | 273 | 5 504 | 3 928 | 52 129 |
| Басқа техника | 2929 | 32 267 | 3 989 | 43 858 | 4 482 | 36 977 | 37 168 | 274 976 |
| Жабдық | 604 | 58 897 | ||||||
| Жиыны | 6 806 | 172 836 | 7 710 | 177 989 | 10 543 | 228 546 | 87 283 | 1 433 231 |
бизнес көлемі бойынша
клиенттер саны, бірл.
2024 жылы ең көп сұранысқа ие бағдарламалар «Жеңілдетілген лизинг» және «Нарық шарттарымен лизинг» болды.
«Жеңілдетілген лизинг» бағдарламасының басты артықшылығы – сыйақының жеңілдікті мөлшерлемесі – жылдық 5%. Лизинг алушының бірінші лизингтік төлемді (лизинг нысанасы құнының кемінде 10%) лизинг нысанасы берілгеннен кейін 2025 жылғы 1 желтоқсаннан кешіктірілмейтін мерзімде төлеуіне рұқсат етіледі. Қаржыландырудың ең ұзақ мерзімі – 7 жылдан аспайды.
«Нарықтық лизинг» бағдарламасының артықшылықтарына ауылшаруашылық техникасы мен өнім берушілердің үлкен таңдауы жатады. Бағдарлама сондай-ақ қаржыландырудың ұзақ мерзімін (10 жылға дейін) және лизинг нысанасы құнының 15%-ын қаржыландыру алынған жылдың 10 қарашасына дейін кейінге қалдыруды көздейді.
Қаржыландыру бағдарламалары бойынша лизинг құрылымы
| Бағдарлама | Шарттар саны | Техника саны, бірл. | Техника құны, млн теңге |
| Нарық шарттарымен лизинг | 2 683 | 3 450 | 66 999 |
| Жеңілдетілген лизинг (5%) | 3 546 | 4 320 | 120 061 |
| Жеңілдетілген лизинг (6%) | 257 | 290 | 16 762 |
| Қазақстанда жасалған | 277 | 336 | 10 518 |
| Жасыл-Өнім | 161 | 176 | 2 756 |
| Өз жемшөбіміз | 1 717 | 1 971 | 11 450 |
| Жиыны | 8 641 | 10 543 | 228 546 |
2024 жылы өңірлер
бойынша портфолиодағы
клиенттердің құрылымы
Компанияның, Түркістан, Батыс Қазақстан, Ақтөбе, Қостанай, Павлодар, Жетісу және Абай облыстары клиенттерінің өңірлік картасында мыңнан астам клиент бар.
Қаржылық
нәтижелер
Негізгі қаржылық көрсеткіштер
| млн теңге | 2024 | 2023 |
| Активтер | ||
| Ақша қаражаты және оның баламалары | 53 631 | 43 801 |
| Кредиттік ұйымдардағы қаражат | 2 434 | - |
| Клиенттерге кредит | 7 557 | 8 111 |
| Қаржылық жалгерлік бойынша дебиторлық берешек | 550 252 | 448 424 |
| Қорлар | 2 985 | 3 043 |
| Негізгі құралдар | 862 | 872 |
| Басқа активтер | 26 526 | 19 053 |
| Активтер жиыны | 644 247 | 523 303 |
| Міндеттемелер | ||
| Акционер алдындағы берешек | 12 949 | 17 641 |
| «Бәйтерек» ҰБХ» АҚ алдындағы берешек | 13 368 | 12 424 |
| Кредиттік ұйымдардың қаражаты | 16 184 | 34 081 |
| Шығарылған борыштық бағалы қағаздар | 343 171 | 210 268 |
| Мемлекеттік субсидиялар | 50 355 | 43 518 |
| Басқа міндеттемелер | 15 556 | 19 802 |
| Міндеттемелердің жиынтығы | 451 583 | 337 734 |
| Меншікті капитал | 192 664 | 185 569 |
| ROA | 3,49 | 3,79 |
| ROE | 10,76 | 11,05 |
| Бір жай акцияның баланстық құны (теңгемен) | 1 869,98 | 1 800,48 |
| млрд теңге | 2024 | 2023 | 2024 жыл 2023 жылға, % |
| Кіріс, барлығы | 91,25 | 72,70 | 125,52% |
| соның ішінде: | |||
| Сыйақылар түріндегі кірістер | 90,62 | 72,24 | 125,44% |
| Шығыстар, барлығы | 72,63 | 53,77 | 135,08% |
| соның ішінде: | |||
| Сыйақылар бойынша шығыстар | 40,45 | 34,50 | 117,25% |
| Резервтер құру бойынша шығыстар | 22,74 | 12,08 | 188,32% |
| КТС | - 1,72 | 0,0 | - |
| Таза кіріс | 20,3 | 18,9 | 107,49% |
ҚазАгроҚаржы ауыл шаруашылығы секторындағы табысты операциялық қызметті, қаржылық тұрақтылықты және Компанияның орнықты дамуын көрсететін оң қаржы көрсеткіштерін көрсетуді жалғастыруда.